Science Learning Hub logo
TopicsConceptsCitizen scienceTeacher PLDGlossary
Sign in
Article

Te Tatauranga o ngā manu māra – te tūhura raraunga

View in English

He tohunga ō tātou tūpuna mō te āta mātaitanga. He mea whakamōhio i a rātou ngā raraunga mai i ngā mātaitanga i te manaakitanga o te mahinga kai mā te whakaputa matapae e pā ana ki te āhuarangi me ngā hauhakenga. I te huringa o te taiao nā runga i ngā āhuatanga māori noa o te taiao, i kite ai rātou me whakahou rātou i ō rātou ara atawhai kia hāngai ai ki ngā hiahia o te taiao. He matua ngā āta mātaitanga ki te mātua whakaritenga o te tūroa me te oranga o te taiao me ngā rawa e mate nuitia ana mō ngā whakatipuranga o te ānamata.

He kohinga raraunga mō ngā kaupapa pūtaiao kirirarau 

He kohinga raraunga mō ngā kaupapa pūtaiao kirirarau 

See more

E āhei ana te tamariki te takoha mai ki ngā kaupapa pūtaiao kirirarau pērā i Te Tatauranga o ngā Manu Māra mā te hopukanga me te tuari o ā rātou mātaitanga ki ngā kaipūtaiao. Mā te whai wāhi ki te tatauranga e whakatakoto ara hei kōkiri mā ngā ākonga i te raraunga me te whakawhanake i ngā āheinga pūtaiao e whai pānga ana. He whaitake anō te kōwhiri i tētahi āheinga hei arotahi māna me te kohinga o te raraunga, he tīmatanga pai tēnei.

Rights: Manaaki Whenua – Landcare Research, and Te Kura o Manunui
Referencing Hub media

Kua roa e haere ana tēnei kaupapa pūtaiao kirirarau Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa me nui ake i te 44,000 tatauranga i whakahaeretia e te tangata, e ngā kura, me ngā rōpū hapori. Ina te nui o te raraunga ka puta mai i ēnei tatauranga.

Ka āta arowhai ngā kitenga o te tatauranga i te kaipūtaiao rangahau a Tākuta Angela Brandt me tōna kāhui i Manaaki Whenua ki te mātua whakarite he tika rawa atu te raraunga ka whakamahia e rātou. Tuatahi, ka tango rātou i ngā raraunga kāore i oti pai, kei te hapa rānei. Kātahi ka whai whakaaro rānei i ngā momo taurangi, arā, mehemea kua whāngaihia ngā manu, mehemea rānei i whakatutukitia te rangahau i te wāhi noho tāone, i te taiwhenua rānei. Ka whakamahi te kāhui i ngā tua-rorohiko hei āwhina te tukatuka o te rahinga o te raraunga ka riro mai ai.

Kia oti rā anō te tukatuka, ka whakamahi te raraunga ki te whakaputa i ngā kauwhata mō te pūrongo mō te Tūnga o ngā Manu Māra o Aotearoa ka tukuna atu ki te Global Biodiversity Information Facility, e taea ana te takiuru e ngā kairangahau huri noa i te ao. He mea āwhina ngā mōhiohio mai i ēnei pūrongo i ngā mātanga kia kitea he pēhea te māia o ngā manu ki te ora tonu ahakoa ngā wero taiao me ngā mahi e taea ai hei āwhina atu.

Te kohikohi me te whakamāoritanga i te raraunga

Mō ngā mōhiohio mō te whakatutukinga o Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa haere ki konei.

I te whakatakinga o te rangahau kei te whakatau me te tuhi ngā tamariki i ngā mātaitanga – he kohikohi raraunga te karawhiu. Kātahi te wero ko te tautohu mai i tawhiti i ngā manu. E taea ai te tautoko i ngā pūkenga mātaitai o te ākonga mā:

  • He āwhina i ngā ākonga ki te tautohu he aha ngā rongo e whakamahia ana e rātou (te nuinga o te wā ko te rongo ā-karu), mehemea kei te whai āwhina anō rātou i t/ētahi atu rānei/hoki o ngā rongo (tērā pea ko te rongo ā-taringa).

  • Te whakaharatau i te mātaitanga me te matapaki i ngā kitenga

  • Whakamahi i te arotake aropā. Kia tautohua te manu e te ākonga mō te rangahau, ka pātai mai pea ō rātou aropā mō ngā āhuatanga tautohunga i whakamahia ai e rātou. Ko te tae, ko te tauira huruhuru, ko te whanonga, tētahi atu āhuatanga rānei?

  • He whakatenatena i ngā ākonga kia whai whakaaro ki tō rātou māia mō te taha ki ō rātou kitenga tatauranga. Me pēhea rātou e māia ake? Tērā pea mā roto i te whakaharatau, te whakamahinga o ngā taputapu pērā i ngā karurua whakatata me ngā aratohu tautohunga. 

Ko te whakamāori raraunga ko te whai tikanga mai i ngā mātaitanga. Ko te whakatau nā runga i ngā mātaitanga ka kīia ai ko te whakapae. He pātai whaitake kia mārama ngā rerekētanga i waenga i ēnei ariā ko: He aha tāu i kite ai? (mātaitanga); ‘He hoki te tikanga o tērā?’ (whakapae). Hei tauira, ka kotahi anake pea te momo manu ka mātaitia, ka tuhia hoki e te ākonga, nō reira ko te whakapae mai i konā kotahi anake te momo i taua rohe pōtae (whakapae). 

Ko ngā tamariki e mātaitai ana te taiao ki runga ake i te papa t

Te whai wāhitanga ki Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa 

See more

Mā te whakatutukinga o Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa e āwhina te māramatanga o ngā kairangahau ki te āhei o ngā manu kia ora tonu me ngā wero taiao o ēnei rā. He mea āwhina hoki i te hanga o te huinga raraunga mō te kanorau koiora tautini kia pai ai te māramatanga ki te papānga o te panonitanga āhuarangi ki ngā pūnaha rauropi me te kanorau koiora. 

Rights: Te Whare Wānanga o Waikato me Manaaki Whenua
Referencing Hub media

Te whakamahi raraunga me te whakamāori whakaaturanga

I a mātou e mahi ana hei kaipūtaiao, me mātua whakarite mātou he whaimana ngā whakapae, he pakari hoki ngā whakamārama. Hei tautoko i ngā ākonga ka taea te tuku pātai pērā i, “Ki ōu whakaaro he whakamārama anō pea mō tēnei raraunga?” “Ki ōu whakaaro me kohikohi anō koe i ētahi atu raraunga?” He painga anō kia whai wāhi ngā ākonga ki te whakaputa me te tautohetohe i ō rātou whakaaro ki te taha o ētahi atu. 

He nui ngā momo ara whakaata a ngā kaipūtaiao i ā rātou rangahau, tae atu ki ngā tauira, ngā kauwhata, ngā tūtohi me ngā tuhinga. Ka whakamahia e Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa i ngā kitenga tatauranga nō ngā wāhanga o te rima tau me te tekau tau kua pahure ake nei.

Hei tautoko i ngā ākonga ki te whai whakaaro ki te whakaatanga mai o te raraunga tuku pātai pērā i:

  • He aha te kōrero o tēnei whakaatanga ki a tātou?

  • He aha kei te whakarērea?

  • Me pēhea tēnei whakaatanga e whakawhitiwhiti i te ia o te kōrero?

  • He aha te take kua pēnei te āhua o te whakaatanga?

Kia riro mā ngā ākonga hei hanga i ā rātou ake whakaatanga e āwhina i tō rātou mārama ki te āhua o te whakatau i te kōwhiringa a ngā kairangahau i a rātou e tuari ana i ā rātou mahi.  

Pae tāruarua e whakaatu ana i ngā raraunga o Te Tatauranga o ngā

Kua pēhea te rerekē o ngā tatauranga manu o te kāri?

See more

Nā te mahi pūnoa a ngā mānu kei ngā māra ka kitea e tātou te hauora o tō tātou nei taiao e noho ana. He tohu mā tātou katoa e pā ana i ngā pānonitanga maha ki te taiao i ngā tau 10 kua pāhure ake.

Nā: Hayman, E., Brandt, A. J., MacLeod, C. J., Howard, S., Diprose, G., Gormley, A. M., & Spurr, E. B. (2024). Te Āhua o ngā Manu o te Kāri i . Manaaki Whenua – Landcare Research, Lincoln. ISSN 2744-5267 

Rights: Manaaki Whenua – Landcare Research
Referencing Hub media

Te whakataurite raraunga

Kia kaha ake te matapaki a ngā ākonga i te raraunga me te hanga whakatauritenga. Hei tauira:

  • Pātai ki ngā ākonga ki te mahi takirua me te whakataurite i ō rāua kitenga mai i te mahinga o te tatauranga, he tauira whakaharatau noa iho, he tauira rānei i āta whakaritea. He ōrite ngā kitenga? He whakamārama anō kei ngā kitenga mō te take i ōrite ai, i rerekē ai rānei ngā kitenga?

  • Whakataurite i ngā kitenga mai i tēnā, i tēnā ki mua i te akomanga, te kura, i ngā kitenga ā-rohe rānei mai i te paetukutuku o Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa. Matapaki i te hiranga o te whakatutukinga o ngā tini tatauranga, e tautohu ana i ngā tauria, me te whakaputa i ngā whakapae whakamārama.

  • Whakatauritea ki tētahi momo manu ake, honohono rānei ki tētahi kura i tētahi atu rohe ki te matapaki i ā rātou kitenga. 

E āhei ana i ngā kitenga o Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa ngā whakatauritenga ki ngā tau kua pahure ake. He matapaki whaitake te pātai kia whakapaetia e ngā ākonga ngā tū ia o te ānamata e heke mai nei e tōia mai ai pea ngā pātai mō te kahawhiri me te kōkiri. Tāpiri i ngā whakaaro mō te ānamata ki te tauria Ake Ake.

Whakamahi i te whakaaturanga i raro nei mō ngā tohutohu poutama e pā ana ki te whakahirahira a tō akomanga ki te raranga mai i Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa. 

Te tūhura raraunga a ngā manu – Whakaaturanga

See more

Whakamahia tēnei whakaaturanga ki te tūhura i ngā raraunga mai i Te Tauranga Manu Māra o Aotearoa.

Me maumahara ki te tirotiro i ngā taipitopito kei te taha o ngā kiriata.

Kei roto ko ngā tohu ngohe, ko ngā pātai āki me ngā huatau whakaako.

Ko te tikiake mō tēnei Google Slideshow ka huaki i roto i te Microsoft PowerPoint. Kia aroha mai, kāore ngā hononga ipurangi i roto i ngā taipitopito e tautokona ana e Microsoft. Tīkina atu ngā rauemi hono i konei. 

Download (21 MB)
Rights: Nā Manaaki Whenua me Te Whare Wānanga o Waikato
Size: 21.35 MB
Referencing Hub media

Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa 

He wāhanga tēnei tuhinga o tētahi huinga rauemi mā ngā kaiako me ngā tauira hei ruku māna ko te akoranga, ko te māramatanga me te whai whakaaro anō ki te ao manu i tō tātou taiao. Anei anō ētahi atu o te huinga rauemi: 

  • Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa – ngā rauemi mā ngā kura

  •  Manu – onamata, inamata, ānamata  

  • Ngā urutaunga me te tautohunga manu 

  • Ngā tohe tū mā ō tātou manu

  • Yvonne Taura – kairangahau Māori

  • Milly Grant-Mackie – kairangahau Māori  

He kōrero kōpūtahi

Kei te tūhura tēnei tuhinga i ngā kōrero mō te aranga ake anō o te mātauranga iwi taketake me te whakapikinga o te āhukahuka ki tōna uara ki te ao pūtaiao puta noa i te ao. 

He ariā matatini te raraunga. Me ako ētahi atu kōrero mō te raraunga ipurangi i ngā tuhinga Data about data me te Data and how we use it.

Sensing data, he tuhinga taumata 4, e whakatakoto ana i tētahi whakatakinga ki te raraunga nui me te ipurangi o te hanga me pēhea hoki te whakamahinga o ēnei ki te whakatikatika i te parakino hau i Ōtautahi.

I a koe e tūhura ana i te raraunga tatauranga Manu Māra ki te taha o tō akomanga, me whai whakaaro mō te kōrero ki te rangatiratanga raraunga. Kua kōrerohia ētahi o ngā whakaari e whai pānga ana ki te rangatiratanga raraunga i tēnei tuhinga ChatGPT and Māori data sovereignty. 

He ngōhe

Kei ngā ngohe e whai ake nei he arawātea kia mārama pai ai tēnei mea te raraunga ki a koe:  

  • Reading graphs in science

  • Using infographics

  • Using weather data

  • Interpreting representations using climate data

  • Interpreting lake sediment data

He nui ngā kōrero pai me ngā whakaaro tino rawe kei ā mātou ataata huinga ipurangi Making sense of data me te Delving into data mō te ako i ngā kōrero mō te raraunga. 

Etahi atu rauemi whai hua 

Ka kitea ngā kitenga mai i ngā Tatauranga Manu Māra o mua i konei.

Kia ako ētahi atu mō ngā manu māra i tō rohe kei te wātea ngā reports for individual regions, tirohia rānei te katoa o te pūrongo State of NZ Garden Birds 2023 | Te āhua o ngā manu o te kāri i Aotearoa.

He whakamihi

Ko tēnei rauemi i waihangatia i te mahi tahi i a Manaaki Whenua me Te Tatauranga Manu Māra o Aotearoa.

Logos of Manaaki Whenua me Te Tatauranga Manu Māra o Aotearoa

Manaaki Whenua me Te Tatauranga Manu Māra o Aotearoa

See more

He whare rangahau Karauna a Manaaki Whenua. Ko tāna tino kaupapa ko te whakahau i te auahatanga i roto i te whakahaere i te kanorau koiora me ngā rawa whenua. Ko tētehi kaupapa ā-motu, ko Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa. Ko ngā raraunga e kohia ana mai i ngā kairangahau kirirarau hei awhina i ngā kairangahau me ngā kaiwhakamahi ki te marama me pehea te oranga, te noho a ngā manu i ngā wero taiao.

Rights: Manaaki Whenua – Landcare Research
Referencing Hub media

Glossary

Published: 2 August 2024
Referencing Hub articles

Explore related content

Ngā ariā o Te Ao Māori kei roto i te kēmu Kiwi Kai

Article

Ngā ariā o Te Ao Māori kei roto i te kēmu Kiwi Kai

Te ao Māori me te kēmu Kiwi Kai whakataruna ahuwhenua

Read more
Ngā mātauranga me te whakamahi a te Māori i ngā hekaheka

Article

Ngā mātauranga me te whakamahi a te Māori i ngā hekaheka

He whānui te mōhio o ngā tūpuna ki ngā hekaheka me ngā tini painga o ētahi. Ko ētahi he kai, ...

Read more
Ngā karangatanga matua mō te wai māori me ngā ika wai māori

Article

Ngā karangatanga matua mō te wai māori me ngā ika wai māori

Kei te rauemi nei ētahi whakamārama mō ngā karangatanga matua ka kitea i a koe e tūhura ana i ngā ...

Read more

See our newsletters here.

NewsEventsAboutContact usPrivacyCopyrightHelp

The Science Learning Hub Pokapū Akoranga Pūtaiao is funded through the Ministry of Business, Innovation and Employment's Science in Society Initiative.

Science Learning Hub Pokapū Akoranga Pūtaiao © 2007-2025 The University of Waikato Te Whare Wānanga o Waikato