Science Learning Hub logo
TopicsConceptsCitizen scienceTeacher PLDGlossary
Sign in
Article

Ngā urutaunga me te tautohunga manu

View in English

E whakapae ana kei te āhua 209 ngā momo manu whakawhānau i Aotearoa. Me pēhea tātou e mōhio he aha ngā momo manu e mātaitia ana e tātou? He āhuatanga tō ngā mea ora me ngā mea kāore i te ora e wehewehe ai tētahi i tētahi. Mā ēnei āhuatanga e āhei ai tātou te tautohu me te whakarōpū i ngā mea katoa e karapoi ana i a tātou. Ko ētahi o aua āhuatanga he mārama rawa, pērā i te hanga me te rahi o te ngutu, te tae me te rahi katoa o te manu. Ko ētahi kāore e pērā rawa te mārama, pērā i te korihi a te manu, te rahi a ō rātou hua, te tae me ngā rerekētanga i waenga i te uwha me te toa o te momo ōrite.

He aratohu ki ngā manu ka kite pea koe i tō iāri i muri i NZ

He aratohu manu

See more

He aratohu ki ngā manu ka kite pea koe i tō iāri i muri i Aotearoa.

Tikiake i te putanga PDF i konei.

Rights: Manaaki Whenua – Landcare Research 
Referencing Hub media

He aha e manu ai te manu?

Kua whakatauria ngā manu, kei raro i te karangatanga o te Aves, hei mokoweri ora nā runga i ō rātou āhuatanga motuhake. He huruhuru tō ngā manu katoa, he kōiwi anga roto, e rua ngā waewae, e rua ngā parirau, ka ngā, he mahana te toto, ka whakawhānau hēki. He rerekētanga hoki tō ngā manu – he tino rerekē te kiwi i te riroriro, i te kākā rānei. Kei ia manu ōna urutaunga, āhuatanga motuhake rānei e ora ai rātou i te whaitua e noho nei rātou.  

He hoahoa māmā e whakaatu ana i te ara kunenga mai o ngā manu

Te pūtakenga o te manu

See more

Ko te rākau heke-kunenga mai he hoahoa e whakaatu ana i ngā tātai whakaheke o te kunenga mai o ngā momo manu rerekē i te tupuna ngātahi. He hoahoa māmā tēnei e whakaatu ana i te ara kunenga mai o ngā manu.

Rights: Roy E. Plotnick, Jessica M. Theodor & Thomas R. Holtz Jr. CC BY 4.0
Referencing Hub media

Ngā urutaunga motuhake

Ko tētahi urutaunga e rerekē ai te manu i ētahi atu kararehe ko ō rātou huruhuru. He whakahoutanga o te kiri ā-waho, ka mutu, he mea nui hei whakariterite i te pūmahana o te tinana, me te rere anō hoki. Arā ngā momo huruhuru rerekē, he rerekē hoki te mahi a tēnā momo, a tēnā momo. E taea ai e te manu ngā heke tawhiti, ā-whakatere, nui whakaharahara, me ngā nekeneke mīharo. Heoi anō, kua urutautia ētahi manu – pērā i te kiwi, te moa, me te kākāpō – ki te oranga rere kore.

Ko te āhei rere koia te tino āhuatanga ōrite o ngā manu. Ehara i te mea ko te rere pūmau i te āhuatanga o te manu anake; e taea ana hoki e ngā peka me ngā ngārara te rere. Kua whakawhanaketia e ngā manu rere te pūnaha anga kōiwi kōmāmā ahurei me ōna kōiwi hahao. Ko te take o te whaturei manu (furcula) hei kaupare i te pēhanga nui o te poho i te auheke o te rere.

Kāore he niho o te manu – he ngutu kē tā te manu. He tino rerekē te rahi, te hanga me te tae o ngā ngutu puta noa i ngā momo manu rerekē katoa. Ko te kai a te manu me te wāhi noho ai ia e whakatau ai te ahurei o tōna ngutu.

I tiro atu ki ngā ngutu o te whio.

Ngā ngutu o te whio

See more

He ngutu ngohengohe, pērā i te rapa, kei te pito o te ngutu o te whio hei āwhina i a ia ki te waruwaru i ana kai i ngā mata o ngā toka. Āta tiro mai, ka kite koe i ngā hanganga tīwiri kei roto i te ngutu. Ka whakamahia ēnei hei hopukina i ngā torongū me ngā ngarara.

Rights: Rob Suisted, Nature’s Pic Images
Referencing Hub media

Tautohunga manu

Ka mātaitai ana tātou i ngā manu i te wao nui, me mahara ki ngā āhuatanga e āwhina pea tā tātou tautohu i aua manu. Hei tauira: 

  • te rahi me te hanga katoa

  • te rahi o te ngutu, te tae me te hanga

  • te rahi o ngā waewae, te tae me te hanga

  • te hanga me te rahi o te parirau

  • ngā tae – mehemea hoki he rerekē te tae o te upoko ki tō te tinana

  • kei hea rātou e noho ana

  • ngā tikanga noho kōhanga (he uaua pea te mātaitanga o tēnei)

  • ngā tikanga rere

  • te korihi manu.

Mā ētahi o ngā āhuatanga mārama pērā i te rahi, te hanga me te tae e ngāwari ake te tautohu i ētahi o ngā momo e mōhiotia whānuitia ana. He wā anō, mehemea ka kite tātou i te manu kāore e mōhiotia ana e tātou me tuhi kōrero mō te nui o ngā āhuatanga o ngā manu e taea ai hei tautohu i aua manu. Kei ngā paetukutuku pērā i NZ Birds Online, Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa me te iNaturalist te pūranga ātaahua o ngā āhuiatanga, ngā oro me ngā whakaahuatanga o ngā manu.

He nui te mōhiohio e pā ana ki te tautohunga o ngā manu i te whakaaturanga i raro iho nei. Whakamātauria ēnei i tō akomanga!

He aha tāu i kite ai? – te tautohu manu – Whakaaturanga

See more

Ka taea e tātou te whakamahi i ō tātou rongo ki te tautohu manu – e hia nei ngā tīwhiri.

Me maumahara ki te tirotiro i ngā taipitopito kei te taha o ngā kiriata. Kei roto ko ngā tohu ngohe, ko ngā pātai āki me ngā huatau whakaako.

Ko te tikiake mō tēnei Google Slideshow ka huaki i roto i te Microsoft PowerPoint. Kia aroha mai, kāore ngā hononga ipurangi i roto i ngā taipitopito e tautokona ana e Microsoft. Tīkina atu ngā rauemi hono i konei. 

Download (21 MB)
Rights: Nā Manaaki Whenua me Te Whare Wānanga o Waikato
Size: 21.35 MB
Referencing Hub media

Te āhua o te pūtaiao

He pūmanawa pūtaiao hiranga te mātaitanga hei whakawhanake i roto i te ākonga. He pūkenga nō roto anō i a tātou, ka mutu, he pūkenga ākona anō hoki. He nui ake te mātaitanga i tāu ka kite noa iho ai, he mea rarawhi i tāu e rongo ai, e whāwhā ai, e rongo hongihongi ai (mehemea ka taea). E tū ana ngā pūnaha pūtaiao me te pūnaha mātauranga Māori i runga i ngā pūmanawa mātaitanga kua āta whakawhanaketia. 

Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa 

He wāhanga tēnei tuhinga o tētahi huinga rauemi mā ngā kaiako me ngā tauira hei ruku māna ko te akoranga, ko te māramatanga me te whai whakaaro anō ki te ao manu i tō tātou taiao. Anei anō ētahi atu o te huinga rauemi: 

  • Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa – ngā rauemi mā ngā kura

  • Ngā Manu – onamata, inamata, ānamata  

  • Te Tatauranga o ngā Manu Māra  – he tūhura raraunga  

  • Ngā tohe tū mā ō tātou manu

  • Yvonne Taura – kairangahau Māori

  • Milly Grant-Mackie – kairangahau Māori  

He kōrero kōpūtahi

Kei te Hub tētahi whānuitanga o ngā rauemi e whakaaturia ana ngā manu, tae atu ki:

  • Te Conserving native birds – introduction (he kohinga rauemi)

  • Ngā Native bird adaptations

  • Ngā External features of birds

  • Ngā Birds’ roles in ecosystems

  • Te Predation of native birds

  • Kua whakarōpūhia ngā manu hei taketake, hei māori, hei rāwaho rānei.

Kimihia mai ētahi atu kōrero mō ngā manu māori pērā i te kiwi, ngā takahē, te kākā, ngā rakiraki o Aotearoa, ngā momo hoiho, ngā momo karoro, ngā ruru me ngā kererū.  

Mō te katoa o ā mātou tuhinga me ngā ngohe, tirohia tō mātou marau manu.

Mō ētahi anō e pā ana ki ngā taupori, tirohia te Population biology.

Kua whakahou ā-take tā mātou pukapuka rongonui Building Science Concepts Book 3: Ngā Manu: Te hanga, Te Mahinga, me te Urutaunga whai tuhinga me te pāhekoheko e honohono ana i tēnei tino rauemi ki ngā ihirangi o te Hub.

Pūtaiao kirirarau

Protecting native birds he mea tūtohu tēnei i te tūranga whakahirahira o ngā kaipūtaiao kirirarau.

Me whai wāhi atu ki eBird hei taki uru i ngā raraunga kitenga i te roanga o te tau me te whakataurite i te raraunga huri noa mai i te ao.

Ka whakamahi te kaupapa pūtaiao kirirarau i runga ipurangi i te Seek, he taupānga tautohu momo.

Ngā tuhinga o Connected

Kei roto i te rangatū Connected a Te Tāhuhu o te Mātauranga ko ngā tuhinga me ngā rauemi tautoko kaiako e whai ake nei: The takeaway table, What Alice saw, Keep your cat inside me Bringing back the birdsong.

He āria ngohe

Birds in my backyard he rauemi whakaako whakawhiti-marau kua rite-ki-te-whakamahi tēnei.

Classifying bird adaptations ka whakamahi tēnei i ngā kāri me ngā tikanga pānui hei tūhura i ngā ariā pūtaiao matua. 

Etahi atu rauemi whai hua 

Anei etahi atu rauemi kia whai hua:

  • Te Papa Atawhai – five minute bird counts

  • Te Papa Atawhai – A-Z of birds

  • Te Papa Tongarewa – Birds of Aotearoa

He whakamihi

Ko tēnei rauemi i waihangatia i te mahi tahi i a Manaaki Whenua me Te Tatauranga Manu Māra o Aotearoa.

Logos of Manaaki Whenua me Te Tatauranga Manu Māra o Aotearoa

Manaaki Whenua me Te Tatauranga Manu Māra o Aotearoa

See more

He whare rangahau Karauna a Manaaki Whenua. Ko tāna tino kaupapa ko te whakahau i te auahatanga i roto i te whakahaere i te kanorau koiora me ngā rawa whenua. Ko tētehi kaupapa ā-motu, ko Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa. Ko ngā raraunga e kohia ana mai i ngā kairangahau kirirarau hei awhina i ngā kairangahau me ngā kaiwhakamahi ki te marama me pehea te oranga, te noho a ngā manu i ngā wero taiao.

Rights: Manaaki Whenua – Landcare Research
Referencing Hub media

Glossary

Published: 2 August 2024
Referencing Hub articles

Explore related content

Ngā taonga raranga

Article

Ngā taonga raranga

He taonga nui te kuta me te harakeke ki ngā kairaranga Māori – i ngā rā o nehe, ā, i ...

Read more
Bellbird: Olive green, dark wing & tail feathers & curved beak

Article

Ngā manu a Tānemahuta

Aotearoa New Zealand is known worldwide for its unique native birdlife. Ngā manu a Tānemahuta have been taonga from the ...

Read more
Ngā tohe tū mā ō tātou manu

Article

Ngā tohe tū mā ō tātou manu

He tohu te whakarerekētanga o te korihi a ngā manu kāore e tika ana tētahi āhuatanga mō te tangata whenua ...

Read more

See our newsletters here.

NewsEventsAboutContact usPrivacyCopyrightHelp

The Science Learning Hub Pokapū Akoranga Pūtaiao is funded through the Ministry of Business, Innovation and Employment's Science in Society Initiative.

Science Learning Hub Pokapū Akoranga Pūtaiao © 2007-2025 The University of Waikato Te Whare Wānanga o Waikato