Add to collection
  • + Create new collection
  • E 425,000 kiromata te roa o ngā awa me ngā kōawa i Aotearoa hei tiaki mā tātou. E whakatūria ana ngā rōpū tiaki rauwiringa wai, huri i te motu, hei tiaki i ngā arawai, i ngā maunga tae atu ki te moana. He huarahi pai ēnei rōpū hapori mō ngā kura me ngā tauira ki te ako ā-ringa, e āwhina ai rātou i ō rātou hapori. Nā ngā kura tonu ētahi o ngā ropū nei i kōkiri.

    He maha ngā rōpū e mahi ana puta noa i Aotearoa, hei toronga mōu. Ki te hiahia koe ki te whakatū i tō ake rōpū, ki te tirotiro rānei ki ngā mahi a ēnei rōpū i roto i te horopaki o te mahi pūtaiao me te hapori, he maha ngā rauemi e wātea ana ki a koe (tirohia te pouaka kōrero kua āpitingia ki tēnei tuhinga.)

    Ko tā te rauemi nei, he whakaraupapa i ētahi mahi matua e kōkiritia ngā kaupapa, e whai wāhi rānei koe ki ngā kaupapa hei whakaora i tētahi kōawa. Me mātua mahitahi ngā kaupapa whakaora nei, ā, e akiaki nei mātou me kaua e mahi takitahi ngā kura!

    Te horopaki whānui

    I mura rānō, he maha tonu ngā kōawa me ngā awa o Aotearoa i rere mā te ngahere ururua, ā, nā te ngahere i uka ai te one, i maru ai te wai, i taka ai ngā rau me ngā ngārara ki roto i te wai hei kai mā te ika taketake. Nā ngā pānga o te tangata ki ngā wahapū me ngā arawai i puta ai ngā kōawa e kikī ana i te kenepuru, kua kore i pērā rawa te nui o te maru, kua kī te wai i te whakamōmona, kua pokea hoki e ngā matū tāhawahawa.

    Ki te hiahia koe ki te āwhina ki te tiaki, ki te whakapai rānei i te ora o ngā kōawa i roto i tō rohe rauwiringa wai, me mārama koe ki tō kōawa me tō rohe rauwiringa wai. Me rangahau e koe ngā mea kei reira, e mārama ake ai koe ki ngā otaota me ngā kararehe kei reira, ā, he aha hoki ngā raru me ngā wero mō ngā otaota me ngā kararehe kei taua kōawa. He mea nui ēnei whakaaro ki te whakamāherehere, hei raraunga hoki e aromatawai ai koe i te whaihua o ngā kaupapa i whakamahia.

    Kōrero ki ngā tāngata o tērā wāhi, ngā iwi me te hunga mōhio, ā, tirohia hoki te whare pupuri taonga me ngā kohinga tuhinga a te kaunihera, e mārama ake koe ki:

    • ngā momo ika me ētahi atu koiora (taketake, tauhou hoki) kei roto, i roto rānei i ngā kōawa
    • ngā oneone o ngā rauwiringa wai, te pānga mai o te waipuke, ngā otaota hei maru
    • ngā whakaahua, ngā pūrongo me ngā mahere o ngā kōawa me ngā rauwiringa wai o nāianei, o mua hoki
    • ngā hōtaka o te wā nei e whakaora ana, e tiaki ana hoki i ngā kōawa
    • ngā whakawhanaketanga kua whakaritea i ngā rauwiringa wai
    • ngā wāhi kua tāhawahawatia, pērā i ngā maina tawhito, i ngā wāhi whakamaroke kiri kararehe, i ngā rua para, i ngā wāhi toutou hipi rānei
    • ngā pūtake o nāianei e tāhawahawa ai pea ētahi wāhi (ngā wāhi tango para i te wai, ngā ahumahi)
    • Ngā ture, ngā here rānei e hāngai ana ki ngā mahi i ngā kōawa, pērā i te whakatō otaota ki ngā tahatika me te whakahou kōrere.

    I tēnei wā, me whakarite, me whai wāhi rānei ki tētahi bioblitz, he mahi i tētahi rangahau pūrua, he rangahau i te kounga o te wai, he tirotiro rānei i ngā hātaretare meroiti wai māori.

    Waihoki, me tuhi mapi o te wāhi mā te hīkoi, mā te whakatere waka rānei i te roanga o te koawa. E āhei ana te mahi i tēnei wāhanga i a koe e mahi ana i ētahi atu mahi e kitea ai te horopaki o tō kōawa.

    E taea ana te whakamahi i ngā mapi mā tētahi hopu-mata i a Google Earth, i te putunga kāwanatanga rānei. I a koe e mahi mapi ana, tirohia, whakaahuangia, tohua hoki ngā wāhi me te āhua o ngā:

    • puna, o ngā whenua e papī ai te wai me ngā whenua pukewai
    • ngā kōrere, ngā matatara, ngā (e pai ana aua wāhi hei terenga mō ngā ika?)
    • ngā hirere, ngā taheke, ngā ārai māori rānei e aukati ana i te terenga o ngā ika
    • te horonga o ngā tahatika, te urunga o ngā kararehe, ngā wāhi kāore he marumaru kei ngā tahatika
    • ngā kōawa ā-kaupeka
    • ngā wāhi e whakaputaina ai pea ngā hua ika
    • ngā paipa me ngā wāhi pea e rukea ai ngā para, pērā i ngā wāhi tango para i te wai, i ngā wāhi ahumahi, i ngā rua para
    • ngā wāhi kua kino i te para kei reira te wai kōparu, haunga rānei, te rāpihi, ngā ika mate rānei
    • ngā taru pōrearea.

    Kōrerotia ō kitenga ki te Kaunihera ā-rohe, ā, me wawe tonu te whāki atu i ngā tohu parakino, ngā pūmate, ngā momo koiora whakapōrearea rānei me tere whakatikatika.

    Me piri tahi

    Whakaturia tētahi rōpū manaaki rauwiringa wai me ō kiritata me ētahi atu tāngata e hiahia ana ki te piri mai, ki te whakatakoto whāinga mō ngā rauwiringa wai. Mā koutou katoa e whakamahi ngā kōrero, ngā kitenga kua kohikohia me ngā mapi hei whakarite whāinga mō te rōpū. Anei pea ētahi whāinga:

    • te whakarite puni kaiao mō ngā koiora rōwai pēnei i ngā ika taketake me ngā manu māori
    • te whakapai ake i te kounga o te wai, e haumaru ake ai ngā mahi pārekareka
    • te whakarākei i ngā rauwiringa wai ki ngā otaota māori
    • te whakaora i ngā wāhi e whakaputa hua ai te inanga
    • te turaki i ngā ārai e aukati ana i te terenga o ngā ika
    • te whakaiti i te pānga mai o te waipuke, te ārai, te whakaiti ranei i te horo whenua
    • kia auau te aro turuki i te ora o te kōawa
    • te whakatū taiapa, te whakaora hoki i ngā whenua pukewai hei tātari i te kenepuru.

    Whakarārangihia ngā ārai e kore ai e tutuki ō whāinga, ā, kōrero ki ngā tāngata e wātea ana ki te āwhina kia tutuki ai.

    Whakaritea he mahere mahi

    Ko te mahi e whai ake ana, ko te whakarite i tētahi mahere mahi e tutuki ai ō whāinga. Ko ētahi mahi pea, ko te whakatō rākau, ko te whakatika i ngā kōrere, ko te whakatū rōnaki, pāwhata rānei. E ako ai koe ki te whakatō otaota ki tō rohe, tirohia te rauemi Planting stream edges. Ko ētahi atu whakaaro pai mō te whakaora i te kōawa hei tiaki i ngā ika taketake, kei te raumi Te ika taketake kei ngā tāone.

    Tuhia ngā mea e kitea ai

    He mea nui te aro turuki! Ka warea noatia koe ki ngā mahi whakaora, ā, ka wareware ki te tū me te arotake i ngā mea kua tutuki, ki te mātaki haere rānei kei tūpono puta mai he raruraru hou.

    Aorere: he rauwiringa wai whaiora

    I te tau 2006, i hui tētahi kāhui kaipāmu miraka kau i Golden Bay, ki te whakapiki i te kounga o te wai o te awa o Aorere, me ngā rauwiringa wai whānui. Ko tētahi whāinga matua o te kāhui nei, kia kaua ā rātou kararehe e whakakino i ngā mahi ahumoana i te taha whakararo o ō rātou rauwiringa wai, 15 miriona tāra te wāriu!

    Nā te kaha o ngā hononga o ngā whānau me tō rātou kaha ki te tiaki i ngā rauwiringa wai, tae atu ki tō rātou tōngakingaki ki te whai i ngā tikanga whakahaere whaihua katoa i runga i te pāmu, ngā take matua e angitu nei rātou. I te tau 2002, e 28 ōrau te rahi o ngā mātitai i riro ai, ināia, kua eke tērā ki te 79 ōrau.

    Rangahaua ngā huarahi e āwhina ai te tangata ki te whakaora anō i ngā arawai tuawhenua mō ngā ika taketake ki te ngohe He painga mō te pāmu, he painga mō ngā ika.

    Ākona ngā kōrero mō te kaupapa o Ngā Rauwiringa wai o Aorere, ā, tīkina ake hoki te whakaputanga o Aorere: Our River Our Future, e whakanui nei i ngā mahi a ngā hapori, nō te pae tukutuku a Landcare Trust.

    Ngā ihirangi hāngai

    Students help restore mauri to the Oruarangi Stream – he tauira tēnei mō ngā tauira ki te mahitahi me ētahi atu o te hapori ki te whakatutuki i ngā kaupapa whakaora.

    He whakaaro mō ētahi ngohe

    Ko Ake Ake tētahi tauira e mahere ana i te tirohanga o tētahi. Ka whakamahia te tauira hei akiaki i ngā iwi ki te whakaputa whakaaro, ki te whakawhitiwhiti kōrero anō hoki mō ō rātou tūmanako mō ngā tau kei mua i te aroaro.

    Ākona ngā kōrero mō tēnei tauira hei tautohu i ngā paearu ā-ahurea, ā, whakahāngaitia te ngohe Ake Ake hei āwhina i ō tauira ki te whakamahere i ō rātou tirohanga, ō rātou uaratanga me ō rātou whakakitenga mō te taiao.

    Me tika ngā tohutohu

    Kāore e kore kei ngā pānga kei raro iho nei ngā pārongo mō ō rauwiringa wai, me pēhea hoki te whakaora ake, ka hiahia rānei rātou ki te āwhina i a koe:

    • ngā rōpū ā-iwi, ngā kaipupuri taitara whenua o te rohe me ngā hunga e noho ana ki reira
    • NZ Landcare Trust
    • Ngā kaunihera ā-rohe, ā-tāone hoki
    • Ngā mātanga pūtaiao nō NIWA, nō Landcare Research me ngā whare wānanga
    • Ngā kaimahi a Te Papa Atawhai
    • Waicare nō Tāmaki makaurau
    • Ngā mātanga tapuhi kaiao wai māori motuhake
    • Ngā kura o te rohe me ngā wāhi whakatupu otaota o te rohe.

    Ngā rauemi mātanga:

    He whakamihi

    Kua whakahoutia tēnei raeumi i ngā tikiake Kaingākau ana ki te ika taketake, nā NZ Landcare Trust i whakawhanake. E mihi ana a te Pokapū Ako Pūtaiao ki a NZ Landcare Trust, mō rātou i whakahou ēnei mahi.

      Published 3 April 2018 Referencing Hub articles
          Go to full glossary
          Download all