Kai ai tēnei hekaheka i te rākau. Kitea ai ngā ropihua – te wāhi ōna ka kainga – i ngā manga o ngā rākau pēnei i te tawa, i te tawai kua taka ki te papa, i te pūtake rānei o ngā rākau e tū tonu ana engari kua mate. Ka tupu ake i te mutunga o te ngahuru, i te tīmatanga rānei o te hōtoke. Arā ētahi wāhi puta noa i Aotearoa e ranea ai te tupu, ka kohia kia rahi tonu. Ka kitea ōna pūhihi mā i raro i te hiako o ngā rākau kua nohoia e ia, i te wā e pōpopo haere ana te rākau. Ka whakatupu hoki te harore i ētahi ‘taura’ pango, rite ki te here pūtu te āhua. Ka toro haere ngā taura nei ki raro i te hiako, ka puta atu hoki ki te oneone toro haere ai ki te kimi puna kai hou māna.
E ai ki ngā kōrero, arā ētahi o Ngāi Tūhoe kei te kohi tonu i tēnei kai i Te Urewera. Tērā pea ka taea anō hoki tēnei kai te āta whakatipu, ki te poro rākau, ki te maramara rākau rānei, hei ‘kai nō te wao’. He neke atu i te Kotahi ngā momo Armillaria i Aotearoa. Heoi anō, ko ētahi, pērā i te Armillaria limonea, he kawa, ka kapea e te arero. Kāore e mōhiotia ana ngā ingoa o ēnei huānga o te harore kāore nei i rite ki a ia te pai.
Me paku whakamarama ake i konei, e toru ngā tikanga o te kupu ‘harore’ – tuatahi ake, koia te ingoa o tēnei momo hekaheka kua kōrerotia ake nei. Tuarua, koia anō te kupu Māori mō te whānau hekaheka whai kakau, whai taupoki kikokiko, arā, mō te ‘matiru’. Ā, kei te whakamahia anō hei kupu mō te karangatanga hekaheka whānui, mō te Mātāmuatanga Hekaheka, e ai ki ngā tikanga whakapapa o te pūtaiao Pākehā.
I kitea tuatahitia te hinātore o te harore (ka kīia he bioluminescence ki te reo Pākehā) i te tau 2015, e tētahi ringa kāmera ka huri haere i te ao ki te whakaahua hekaheka. Engari i mōhio noa atu pea ō tātou tūpuna. I ōna wā anō ka hinātore hoki te rākau kua pirau i te harore, i te mea he hinātore anō ngā pūhihi. Heoi anō, kāore e mōhiotia ana tētahi atu uri pūhana o te puninga Armillaria, huri i te ao. Nō reira, i āhua mīharotia te kitenga o te hinātore o te harore i Aotearoa.
WHAKAAHUA: Te harore Armillaria limonea e piri ana ki te rākau; he mea whakaahua tēnei ki te rama kohiko. Ko aua harore Armillaria limonea anō, he mea whakaahua i te pōuriuri, nōna ake tōna hinātore. Nā Taylor Lockwood.
