Kitea ai ngā ropihua o te hakeke e tipu ana i te rākau, he āhua rite ki te taringa angiangi, rapa nei te hanga. Kāore he kakau, kāore he pihapiha. He huruhuru kei te mata whakarunga o te taringa, ā, ko te mata momore i tōna taha raro te wāhi e tipu ai ngā pua atua. I te ao o Tāne, he maha ngā momo rākau mate ka tupuria e te hakeke – ko te tawa, ko te māhoe ētahi. Ka āhei te tangata te kohi hakeke mai i te kōanga ki te ngahuru. Kia roa e tipu ana, ka maroke, ka mārō. Ko tōna tāwara … kāore i pērā rawa te reka! Engari kia tunua, ka āhua pakapaka ina ngaua. I tunua tahitia ki ētahi huawhenua, ki ētahi atu kai, kia pai ai ki te korokoro. Tērā tonu pea i kainga i ngā tau whīroki anahe. Kei tētahi waiata i mau i a Hōri Kerei i te tau 1853, i tana pukapuka Ko nga moteatea, me nga hakirara o nga Maori tētahi tīwhiri tautoko i tēnei whakaaro.
He tau mo te kai-kore
He aha he kai mā tāua?
He hakekeke,
piri ki te karaka
ā, he pōhue,
toro ki te whenua;
Mā wai e keri
i te makariri
Ko te hakeke anake te hekaheka o te ao a Tāne kua kohia, kua tukuna hoki hei taonga hoko ki tāwāhi. I āta kohia e ngā wāhine me ngā tamariki i tētahi takiwā i mua, ka whakamarokehia, kātahi ka hokona atu ki Haina. Nō reira he rawa i kohia e te Māori hei mahi moni māna. I tino pēnei mai i ngā 1870 tae noa ki te tau 1900. I ngā tau 1872–1883, he tata ki te 2,000 tana o te hakeke (kua oti te whakamaroke) i hokona ki tāwāhi. He inati tēnei rahi, ina whakaarohia ko tētahi 90% o te taumaha o te hakeke kātahi tonu ka katohia, ka ngaro i te whakamaroketanga.
Pērā anō i te tawaka, i mua rā he wā anō ka hoatu te hakeke ki ngā tūroro hei patu i te ngau kino o te karaka me te tutu. E ai ki ngā mātauranga whakaora o Haina me ētahi atu wāhi o Āhia, he maha ngā hua taha rongoā o te hakeke. E pai ana hei patu i te maremare, he pai hoki hei patu i te kirikā, he whakaheke i te werawera o te tinana, he pai hoki hei whakakaha i ngā ioio toto me te pūnaha ia-manawa.
Kei ngā ngahere anō o Haina tēnei mea te hakeke, ā, i kitea i reira he tikanga whakatipu i te hakeke ki te kotakota rākau e mau ana ki te pēke. Nā konā, ko te korenga o te hoko hakeke atu i Aotearoa ki Haina. Ko tātou kē kei te hoko hakeke mai i Haina me ētahi atu whenua o Āhia e whakatipu ana i tēnei hekaheka hei taonga hokohoko mā rātou. Kua kore i tino kohia i ngā ngahere o konei, engari e taea ana te hoko i ngā toa hoko kai Āhia.
He mahi ā-ringa
E hokona ana te harore nei kua oti te whakamaroke i ētahi toa, pērā i ngā wharehoko kai hia. Tēnā haere ki te kimi.
WHAKAAHUA: Nā Manaaki Whenua.
