Add to collection
  • + Create new collection
  • Me pēhea te whakatipu kuta hei whakahauora ake i ngā kuta?

    Te mahi kia tinaku ngā kākano kuta

    Anei ngā āhuatanga motuhake e tinaku ai te kākano kuta i te pārekereke:

    1. Kohia ngā kākano, ka rumaki ai ki te wai whakakōmā mō te pō.
    2. Whakatōkia ngā kākano kia noho ki raro iti nei i te oneone, ki tētahi ipu ka pupuri i te wai
    3. Āta whakakīia haeretia te ipu ki te wai i te wā e tupu haere ana ngā wana. Ko te tikanga, kia tae ki te tīmatanga o te kōanga, kua 15 cm neke atu rānei te hōhonu o te wai.

    Te whakatō ki te taiao

    1. Kia āhua 30 cm te tāroa o ngā pihi, kātahi anō ka rite mō te whakatō ki te roto hōhonu, ki te hāpua hōhonu rānei. Whakatōkia ki te tapa o te roto/hāpua, heoi anō, kia kaua e pāpaku ake te wai i te wāhi e whakatōkia ana i te 15 cm.
    2. Ka pai anō te tiki akakōare mai i ētahi atu kuta kua roa e tipu ana. Ko te akakōare pai, e nui ake ai te tūpono ora, ko te mea e whā, e rima rānei ngā kakau e pihi ake ana i a ia, āhua 15 cm nei te roa o tēnā, o tēnā.
    3. Kia kore ai e whakawhitia he ira i waenga i ngā taupori kuta motuhake, me whakamahi ngā akakōare o taua takiwā tonu, ngā mea e noho pātata mai ana.
    4. Ina whakatipuria he kuta hou ki tētahi rohe kua roa ngā tāngata o reira e mahi kuta ana, me uaua ka tikina atu he kākano, he akakōare rānei i waho atu o tō rātou rohe – he pai ake ki ngā kairaranga te āta tiaki i ā rātou ake momo kuta, i ō rātou ake kuta. Arā tētahi kairaranga i tahuri ki te kohi i ngā kākano i te wā e kokotia ana te kuta, ā, i whakatōkia ki ētahi wāhi pātata hei tautoko i ngā whakaoranga ake o ō rātou kuta.

    Te whakarite anga hei aroturuki, hei whakaora ake i te kuta

    Mā te anga aroturuki, whakaora, ka āta whakahuatia ngā mea matua hei whakaaro ake ina kawea he kaupapa whakaora. Ko te tino o te whakaora, ko te whakahoki mai, ko te whakapūmau i tētahi tipu (hei tauira, te harakeke), i tētahi ika, manu rānei (hei tauira, te matamata, ngāi Galaxias) kua kore, kua kaha rānei te paheke, he momo e kaingākautia ana e te whānau, e te hapū, e te iwi. Mā te aroturuki, ka whakaemitia ngā raraunga me ngā pārongo e mōhiotia ai te ara ahu whakamua, e kitea ai hoki mēnā kei te whai hua ngā mahi e mahia ana i taua ara i te takanga o te wā.

    Ko te anga aroturuki, whakaora e whai ake nei, he tauira hei ārahi i ngā mahi whakaora kuta. Ka taea hoki te whakahāngai atu ki ētahi atu momo, pērā i te harakeke, i te matamata, i ngā momo huhua noa.

    Anei ngā mahi matua me kawe ake hei whakatupu i tō tatou mārama ki ngā āhuatanga e ana ki te kuta. Ka hua ake tēnei māramatanga i te kōtuinga o ngā momo mātauranga maha.

    1. Kōrero atu ki ō kaumatua me tō whānau. Whakaemia ō rātou pūmahara me ā rātou mahi i ēnei rā e ana ki te kuta.
    • He pēhea te āhua o te kuta o te hau kāinga, ki tā ngā whatu, tā te ihu, tā ngā taringa anō? Tuhia ēnei kōrero mō te āhua o te kuta e ai ki ēnei tairongo. He mea nui kia mau ēnei tū kōrero hei hoa mō ngā kōrero pūtaiao e ana ki te apiapi o te taupori, te rahi o te kuta me te pai o te wai.
    • He aha ngā ritenga o te hau kāinga mō te kohi, te whakamaroke me te rokiroki i te kuta? Kua rerekē ēnei ritenga i roto i te wā? He whakaaro ō ētahi mō ngā take i rerekē ai ēnei ritenga? Kei te whāia anō he maramataka Māori e mōhiotia ai te wā pai hei kohi i te kuta?
    • He aha ngā ingoa o te hau kāinga mō te kuta (mēnā he ingoa kē anō)? He aha ngā hononga ā-whakapapa ki ētahi atu momo e noho tahi ana ki te kuta, pērā i te wīwī (ngā momo Juncus), te kahikatea (a Dacrycarpus dacrydioides), te harakeke, ngā pepeke, ngā ika, me ngā manu, tae atu ki te matuku (a Botaurus poiciloptilus) kua āhua onge nei? Kia mōhiotia ēnei kōrero, ka mārama ake te kitea e pēhea ana te hauora o te pūnaha hauropi nui tonu.
    1. Tautohua ngā wāhi kia aroturukihia, i runga i ngā kōrero kua kohia. Me whai whakaaro hoki ki ēnei āhuatanga:
    • I hea te kuta e kaha tupu ana i mua? Kei hea e matomato ana te tupu ināianei?
    • Me aroturuki hoki ngā moemoeā mō te kuta, tae atu ki ngā mātauranga ka pīrangitia ā ngā rā e heke mai nei. Kua paheke haere te taupori? Kua ngaro katoa rānei? Kua rerekē te nōhanga o te kuta, te whakamahinga rānei o ngā whenua e piri tahi ana ki te nōhanga, koia pea te take kua rerekē te kaha o te tupu?
    1. Me kōrero ki a wai?
    • Ki ngā tāngata pūtaiao, tae atu ki ētahi atu whānau, hapu, iwi anō hoki kua mahi kē ki te whakaora ake i ngā kuta. Me mahi tahi ki a rātou ki te whakatakoto mahere whakaora e kaha ea ai ngā hiahia o te hapori tangata me te hapori kuta.

    He whakamihi

    I pūtakea mai tēnei mātaitanga i tētahi kōrero i tuhia mō te pukapuka Te Reo o Te Repo – The Voice of the Wetland, arā, i Kuta – the giant of freshwater habitats, nā Mieke Kapa (Te Whare Wānanga o Waikato).

      Published 16 November 2020 Referencing Hub articles
          Go to full glossary
          Download all