Science Learning Hub logo
TopicsConceptsCitizen scienceTeacher PLDGlossary
Sign in
Activity

Ko e feliuliuaki ‘a e ‘ea – ko e talanoa fakakoloa

Ko e feliuliuaki ‘o e ‘ea ‘oku hoko ia ko e taha ‘o e tefito’i palopalema lahi ‘aupito ‘oku ne uesia e ‘atakai mo natula he ngaahi ‘aho ni. Kuo hoko ‘a e ngaahi palopalema ko ‘eni ki he ‘atakai ke ne uesia ai mo e ngaahi tafa’aki kotoa pe fekau’aki pea mo e mo’ui ‘a e tangata. ‘Oku uesia lahi ‘a e tu’unga mo’ui fakasino mo mo’ui faka’atamai ‘o e kakai tokolahi. ‘Oku uesia ‘a e tu’unga faka’ekonika ‘a e kakai mo e fonua. ‘Oku hoko ‘a e palopalema ni ia ke ne uesia foki mo e ngaahi me’a fakapolitikale ‘a e ngaahi fonua lahi.

Ko e talanoa fakakoloa ‘o kau ki ai ‘a e fetu’utaki talanoa lelei, mo e fepoupouaki ha ngaahi fakakaukau langahake, ke ne tokoni ke fakasi’isi’i e hoko ‘a e palopalema ‘o e feliuliuaki ‘o e ‘ea. Ko e talanoa fakakoloa ko ‘eni, ‘e lava pe ke fakahoko ‘i lokiako, pea mo e ngaahi ‘api faka-famili foki. Ko e ‘ekitiviti pe ko e ngaue ke fai ‘a ia ‘oku fakaha ‘i he ma’u fakamatala ko ‘eni, ‘oku fakataumu’a ia ki hono ngaue’aki ‘o e ‘talanoa fakakoloa’ ke poupou ki hono talanga’i ‘o e kaveinga mahu’inga ko ‘eni, ko e feliuliuaki ‘o e ‘ea. ‘Oku ngaue’aki heni ‘a e ngaahi fakatataa ke fakafofonga’i ha falukunga kakai, hange nai pe ko e fanau ako ‘i lokiako, ke fakahoko ‘a e ngaahi talanoa fakakoloa fekau’aki mo e feliuliuaki ‘a e ‘ea. ‘Oku hanga ‘e he ngaahi fakatataa ko ‘eni ‘o ‘omai e ngaahi tefito’i fakakaukau ke ne fakalotolahi’i kitautolu ki he mahu’inga ‘a hono talanga’i ‘o e feliuliuaki ‘o e ‘ea ‘i lokiako ‘e he tamasi’i pe ta’ahine ako, pea pehe foki ki he famili pe ‘i ‘api.

Faka-Tonga climate change concept cartoon with 4 characters.

Faka-Tonga climate change concept cartoon

See more

This concept cartoon presents some of the viewpoints people might hold regarding climate change. Concept cartoons can help people justify ideas and clarify scientific thinking.

Rights: The University of Waikato Te Whare Wānanga o Waikato
Referencing Hub media

Ko e ngaahi tefito’i fakakaukau ‘eni ‘oku talanoa ki ai ‘a e ngaahi fakatataa:

  • Ko e ngaahi faka’uhinga kehekehe ‘a e kakai fekau’aki mo e feliuliuaki ‘o e ‘ea

  • Talanoa’i ‘o e ngaahi palopalema kuo fehangahangai mo e tokolahi tupu mei he feliuliuaki ‘a e ‘ea

  • Faka’ai’ai mo fakalotolahi’i e kakai kotoa pe ke nau tokoni ‘o fai ha ngaue ke fakasi’isi’i ‘aki e palopalema ‘oku fakatupunga ‘e he feliuiuaki ‘a e ‘ea.

‘Oku ‘oatu aipe heni mo e tatau ‘o e fakatataa ke ngaue’aki ‘e he tokotaha ako ‘i lokiako pe ko e ngaahi famili pe ke fa’u pe kamata’aki ha’anau fepotalanoa’aki pe fekau’aki mo e feliuliuaki ‘o e ‘ea. 

‘Oku taumu’a e ngaue’aki ‘o e talanoa fakakoloa fakataha mo e ngaue’aki ‘o e fakatataa ko e tanaki fakakaukau pe ki ha ngaahi founga ‘e lava ke fakahoko ‘aki e ako fekau’aki mo e feliuliuaki ‘o e ‘ea. 

‘Oku faka’amu ke ‘osi ‘a e lesoni ko ‘eni, ‘oku lava ‘e he tokotaha ako ke:

  • Lava ‘e he tokotaha ako ‘o ako ki he feliuliuaki ‘a e ‘ea ‘i ha founga ‘oku toe mahino malie ange kiate ia

  • Faka’apa’apa’i pea mahu’inga’ia ‘i ha ngaahi fakakaukau ‘a ha kakai kehe

  • Ngaue’aki ‘a e talanoa fakatataa pea moe talanoa fakakoloa ke fakakau e fakakaukau ‘a e tokotaha kotoa ‘i he famili pea mo e kominiuti foki fekau’aki mo e feliuliuaki ‘a e ‘ea.

  • ‘Omai ha ngaahi a’usia pe fakatataa ke poupou ‘aki ha’anau tefito’i fakakaukau pe fakamatala ‘e fakahoko fekau’aki mo e palopalema ni.

Download the Word file (see link below).

‘Ekitiviti: Ko e feliuliuaki ‘a e ‘ea – Ko e talanoa fakakoloa

WORD•8.52 MB

Related content

The article Ko e ha ‘a e feliuliuaki ‘a e ‘ea? is a brief introduction to climate and how human influence is causing the climate to change. 

Climate change – a wicked problem for classroom inquiry offers suggestions for tackling this enormous issue. It includes a range of sample questions for bite-sized inquiry, reflection and action.

The article Using concept cartoons provides information about pedagogical methodologies and approaches when using concept cartoons.

Acknowledgement

This resource was formatted and translated into Faka-Tonga by Dr ‘Elisapesi Havea.

It is based on the activity Climate change – challenging conversations. The original activity was produced with the support of the Ministry for the Environment and Stats NZ.

Logos of the Ministry for the Environment and Stats NZ.

Environmental reporting series

See more

The Ministry for the Environment and Stats NZ produce New Zealand’s environmental reporting series. Every 6 months, they report on an aspect of Aotearoa New Zealand’s environment.

Rights: Crown copyright, © CC BY 4.0
Referencing Hub media

Glossary

Published: 8 September 2021
Referencing Hub articles

Explore related content

Iwi and kaimoana

Article

Iwi and kaimoana

Ngā Iwi o Tauranga Moana (a collective group for Māori tribes in Tauranga) were deeply concerned when the Rena grounded ...

Read more
Ko e ha ‘a e feliuliuaki ‘a e ‘ea?

Article

Ko e ha ‘a e feliuliuaki ‘a e ‘ea?

Koe feliuliuaki ‘a e ‘ea ‘oku ‘uhinga ia ki he ngaahi liliu kehekehe ‘oku hoko ki he kalaimeiti (Churchward, 1959) ...

Read more
He kōrero hei āwhina i te kaiako

Teacher PLD

He kōrero hei āwhina i te kaiako

He anga mātauranga pūtaiao taketake mā ngā kaiako

Read more

See our newsletters here.

NewsEventsAboutContact usPrivacyCopyrightHelp

The Science Learning Hub Pokapū Akoranga Pūtaiao is funded through the Ministry of Business, Innovation and Employment's Science in Society Initiative.

Science Learning Hub Pokapū Akoranga Pūtaiao © 2007-2025 The University of Waikato Te Whare Wānanga o Waikato